(Khởi Nghiệp Xanh) Giữa guồng quay hiện đại hóa, vẫn còn những vùng quê lặng lẽ lưu giữ những giá trị truyền thống bền bỉ. Tại tổ 9, phường Thống Nhất (TP. Hòa Bình), cộng đồng người Dao không chỉ bảo tồn nghề thuốc Nam cổ truyền, mà còn từng bước chuyển mình, đưa nghề truyền thống bước vào một chuỗi sản xuất hiện đại, tạo nên mô hình khởi nghiệp xanh tiêu biểu cho phát triển bền vững.
Từ tri thức dân gian đến khát vọng làm chủ cuộc sống
Bản Đồng Chụa xưa – nay là tổ 9 – là nơi cư ngụ lâu đời của người Dao, nổi tiếng với kho tàng tri thức dược liệu quý. Từ khôi nhung, an xoa đến cà gai leo, hơn 100 loài thảo dược mọc tự nhiên nơi rừng núi đã trở thành nguồn sống và niềm tin chữa bệnh cho bao thế hệ.
Bà Triệu Thị Thanh, người có hàng chục năm làm nghề thuốc Nam, chia sẻ: “Ngày trước, người Dao chỉ biết hái lá, phơi khô rồi sắc uống. Nhưng sản phẩm nặng nề, khó bảo quản, vận chuyển đi xa lại càng bất tiện.” Mặc dù hiệu quả được nhiều người công nhận, song thuốc Nam của người Dao chưa từng bước ra khỏi những phiên chợ vùng cao, cũng như chưa thể vươn tới thị trường lớn hơn.
Một thế hệ mới – một tư duy mới
Sự chuyển mình chỉ thực sự bắt đầu khi chị Triệu Thị Hoa – một người con của bản – quyết tâm trở về sau khi học tập tại Trường Y dược Tuệ Tĩnh, mang theo khát vọng thay đổi cách làm nghề. Nhận ra những điểm yếu cố hữu của sản xuất thủ công và manh mún, chị Hoa thành lập Hợp tác xã (HTX) thuốc Nam dân tộc Dao Hòa Bình vào cuối năm 2020, quy tụ 15 thành viên – đều là người Dao bản địa.
Đây không chỉ là một tổ chức kinh tế, mà là một “cầu nối” đưa nghề truyền thống bước vào quỹ đạo sản xuất hiện đại:
Thuốc Nam được bào chế dưới dạng cao cô đặc như Cao Khôi Nhung, Cao An Xoa – dễ bảo quản, dễ vận chuyển và giữ nguyên dược tính.
Nhà xưởng rộng hơn 300m² được trang bị máy chiết xuất, máy băm dược liệu, hệ thống đóng gói tiêu chuẩn.
Sau hơn ba năm, HTX đã phân phối sản phẩm khắp cả nước, doanh thu gần 200 triệu đồng/năm, tạo thu nhập ổn định cho hàng chục hộ dân với mức bình quân từ 5 triệu đồng/tháng. Đặc biệt, nhiều phụ nữ Dao – trước đây bó hẹp trong công việc nội trợ – nay trở thành thành viên tích cực trong dây chuyền sản xuất, đóng góp vào phát triển kinh tế hộ gia đình và cộng đồng.
Khởi nghiệp không quên bảo vệ rừng
Tuy nhiên, khi quy mô sản xuất tăng lên cũng là lúc vấn đề nguyên liệu trở thành thách thức. “Trước kia rừng nhiều, nhưng giờ khai thác bừa bãi khiến nguồn cây thuốc quý ngày càng cạn kiệt” – chị Hoa chia sẻ. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết: muốn duy trì nghề, phải song hành với bảo vệ và tái sinh nguồn dược liệu.
Với sự hỗ trợ của Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp, HTX đã xây dựng dự án “Xây dựng chuỗi giá trị cho sản phẩm cao thảo mộc Khôi Nhung gắn với bảo vệ rừng phòng hộ”, triển khai từ năm 2020. Kết quả ban đầu đáng khích lệ:
Hình thành được vùng trồng dược liệu 10ha, bao tiêu 80% sản phẩm cho bà con.
Mục tiêu đến năm 2027 mở rộng lên 100ha, bảo đảm chuỗi nguyên liệu bền vững.
Chị Hoa đại diện HTX lọt vào vòng chung kết Cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo và chuyển đổi xanh” năm 2024 khu vực miền Bắc.
Hướng tới chuỗi giá trị khép kín và du lịch trải nghiệm
Không chỉ dừng lại ở trồng và chế biến, HTX còn lên kế hoạch phát triển mô hình kinh tế xanh tổng thể:
Phát triển sản phẩm tiện dụng như viên hoàn, trà thảo dược.
Mở rộng mô hình xen canh dược liệu với cây trồng bản địa.
Kết hợp sản xuất với du lịch trải nghiệm – đưa du khách khám phá quy trình làm thuốc, tìm hiểu văn hóa Dao, góp phần tạo sinh kế và quảng bá bản sắc dân tộc.
Hiện tại, tổ 9 có gần 200 hộ dân, trong đó khoảng 100 hộ vẫn còn gắn bó với nghề thuốc Nam. Chính quyền phường Thống Nhất đang tích cực phối hợp với HTX để mở rộng vùng nguyên liệu, hỗ trợ kỹ thuật, phát triển sản phẩm phù hợp với thị trường hiện đại.
Gieo hạt xanh cho tương lai bền vững
Hành trình của người Dao ở Thống Nhất – mà chị Triệu Thị Hoa là đại diện tiêu biểu – là minh chứng rõ nét cho một xu hướng phát triển nông thôn mới: kết hợp giữa truyền thống và đổi mới, giữa bảo tồn văn hóa và khởi nghiệp sáng tạo.
Trong bối cảnh nhiều nghề truyền thống đang mai một, mô hình này không chỉ giúp người Dao giữ gìn bản sắc mà còn chủ động làm chủ tương lai. Và chính những người phụ nữ – vốn được xem là “hậu phương” – nay đang từng bước trở thành “người dẫn đường” cho một hành trình phát triển xanh, bền vững và giàu bản sắc.