(Khởi Nghiệp Xanh) Giữa cánh đồng dứa mịt mù khói lửa, giảng viên Vũ Thị Liễu lặng người. Trước mắt bà là những hàng lá dứa khô quặn mình trong ngọn lửa, thứ phụ phẩm bị coi là vô giá trị. Khoảnh khắc ấy, bà bất chợt tự hỏi: “Những giáo án, công trình nghiên cứu khoa học về môi trường rồi sẽ đi về đâu, nếu ngoài kia nông dân vẫn đốt bỏ phụ phẩm, để hóa chất đầu độc đất đai và nguồn nước?”
Câu hỏi day dứt đã mở ra một lối rẽ lớn. Từ hình ảnh lá dứa cháy đen trên cánh đồng Thanh Hóa, ý tưởng khởi nghiệp với xơ sợi thiên nhiên ra đời. Tháng 3/2021, Công ty Cổ phần Nghiên cứu và Phát triển Sợi Eco (Ecosoi) chính thức thành lập, do bà Vũ Thị Liễu – Trưởng bộ môn Môi trường, Khoa Môi trường, Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội – sáng lập.
Lá dứa và vòng luẩn quẩn hóa chất
Những năm công tác tại Bộ Tài nguyên và Môi trường, bà Liễu nhiều lần chứng kiến tác động khủng khiếp của hóa chất độc hại. Khi về Thạch Thành (Thanh Hóa), cảnh tượng nông dân phun thuốc cỏ cháy để hủy lá dứa càng khiến bà ám ảnh.
Trong mắt nông hộ, đó chỉ là cách tiết kiệm nhân công. Nhưng dưới góc nhìn của một nhà khoa học, bà thấy vi sinh vật chết dần trong đất, nguồn nước ngầm bị nhiễm độc, đất đai bạc màu, mùa vụ kế tiếp khó sinh trưởng. Lá dứa – thứ có thể trở thành nguồn tài nguyên – lại bị biến thành tro bụi và gánh nặng môi trường.
Một chiếc lá dứa được bẻ đôi, để lộ những sợi xơ dẻo dai bên trong, đã trở thành khởi điểm cho giải pháp.
Bước chân vào thế giới start-up
Trước khi sản xuất sợi lá dứa, bà Liễu rong ruổi khắp ba miền khảo sát vùng nguyên liệu. Việt Nam thải bỏ hàng triệu tấn lá dứa mỗi năm, trong khi ngành dệt may – trụ cột kinh tế – lại phụ thuộc vào xơ nhập khẩu. Sự lãng phí ấy khiến bà càng quyết tâm theo đuổi con đường mới.
Song hành trình khởi nghiệp không hề bằng phẳng. Vốn liếng hạn hẹp, chi phí nghiên cứu tốn kém, thị trường trong nước còn thờ ơ. Ecosoi hiện mới tiêu thụ khoảng 60 tấn xơ dứa/năm, tương đương 4.000 tấn lá dứa được tái sinh, với khách hàng chủ yếu đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc.
Người tiêu dùng nước ngoài quan tâm mạnh mẽ đến phát triển bền vững, trong khi tại Việt Nam, nhận thức này vẫn cần thêm thời gian để bén rễ.
Rào cản và niềm tin
Giá thành sản phẩm từ sợi dứa cao gấp đôi vật liệu truyền thống, tính chất chưa quá khác biệt. Đây là rào cản lớn khi đưa ra thị trường. Nhưng bà Liễu không nản. Bà tin vào sự thay đổi hành vi tiêu dùng khi biến đổi khí hậu đã hiện hữu từng ngày: băng tan, nhiệt độ tăng, thiên tai bất thường.
Trên thế giới, Philippines nổi tiếng với vải piña làm từ lá dứa, giá hàng trăm triệu đồng cho một chiếc áo. Tuy nhiên, Ecosoi chọn hướng đi khác – phổ cập hóa thay vì xa xỉ. Công ty đào tạo nông dân thu hoạch và tuốt xơ, bao tiêu sản phẩm, mở ra vòng tuần hoàn mới cho phụ phẩm nông nghiệp.
Ngay từ đầu, Ecosoi kiên định: không mở rộng diện tích trồng dứa, không xâm lấn tài nguyên đất, chỉ tận dụng nguồn có sẵn để giải quyết vấn đề môi trường.
Từ giáo án khép lại đến cánh đồng mở ra
Câu chuyện Ecosoi cho thấy một hành trình đi từ nỗi trăn trở của giảng đường đến hành động ngoài cánh đồng. Lá dứa – từng bị coi là rác thải – nay đã vươn ra tám quốc gia dưới dạng xơ và sợi xanh.
“Khởi nghiệp với tôi không chỉ là kinh doanh, mà là cách để những kiến thức môi trường được sống, được áp dụng, và thực sự tạo giá trị,” bà Liễu chia sẻ.