(Khởi Nghiệp Xanh) Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) mỗi năm tạo ra khối lượng nông sản khổng lồ phục vụ xuất khẩu, đồng nghĩa với lượng phụ phẩm từ rơm rạ, vỏ trái cây, trấu, bẹ chuối hay xơ mướp lên đến hàng triệu tấn. Trước đây, phần lớn số phụ phẩm này bị xem là rác thải và bị thải bỏ gây ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, cùng với sự lan tỏa của kinh tế tuần hoàn, lớp trẻ tại ĐBSCL đang nhìn những vật liệu bị bỏ quên này bằng một tư duy hoàn toàn khác: biến chúng thành nguồn nguyên liệu mới cho các mô hình kinh doanh sáng tạo.
Biến phụ phẩm thành tài nguyên: Làn sóng khởi nghiệp xanh ở Đồng bằng sông Cửu Long
Một trong những dự án nổi bật là “S2M – Da từ vỏ xoài” của nhóm sinh viên Trường Đại học Trà Vinh. Nhận thấy mỗi năm Việt Nam thải ra hơn 150.000 – 200.000 tấn vỏ xoài, nhóm đã nghiên cứu từ tháng 3-2024 để chuyển loại phụ phẩm này thành vật liệu da sinh học.
Theo chia sẻ của Nguyễn Thị Thanh Vân, thành viên dự án, nhóm đã ứng dụng công nghệ tái chế để tạo ra các tấm da có kích thước 1,4 m và 4 m, đủ tiêu chuẩn cung cấp cho doanh nghiệp sử dụng chất liệu da thân thiện môi trường. Chất lượng của da sinh học từ vỏ xoài cho thấy nhiều triển vọng khi đạt độ bền, độ đàn hồi và tính thẩm mỹ tương đương với da động vật ở một số phân khúc. Điều này mở ra khả năng ứng dụng rộng rãi trong ngành thời trang và phụ kiện như túi xách hay ví cầm tay.
Bên cạnh nguồn phụ phẩm từ cây ăn trái, nhiều startup tại khu vực cũng nhìn thấy tiềm năng ngay trong những vật liệu tưởng như vô giá trị. Tại Vĩnh Long, ông Hứa Trần Phong đã chọn bẹ chuối – phần thường bị bỏ đi sau thu hoạch – để sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu. Sau khi phơi khô, bẹ chuối trở nên dẻo dai và khi được se thành sợi sẽ trở thành nguyên liệu lý tưởng để tạo ra các sản phẩm giỏ quà, đèn trang trí hay chậu hoa. Với giá thu mua 15.000 đồng/kg tại Cần Thơ, nguồn nguyên liệu này không chỉ rẻ mà còn giúp hình thành chuỗi giá trị mới cho nông dân.
Tư duy đổi mới này tiếp tục lan rộng qua hàng loạt mô hình khác trong khu vực: nước tẩy rửa sinh học từ vỏ cam – quýt, túi thời trang từ vỏ bắp, xơ mướp, hay củi trấu ép thanh từ vỏ trấu. Những sản phẩm này ghi nhận mức độ quan tâm ngày càng lớn nhờ đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững.
Tiềm năng lớn nhưng không dễ khai thác
Theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Chi nhánh ĐBSCL, toàn vùng đã ghi nhận hơn 3.000 startup trong 8 năm triển khai chương trình khởi nghiệp, với hàng trăm dự án có mặt trên thị trường. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất vẫn nằm ở khả năng tiếp cận vốn.
Nhiều nhà đầu tư mạo hiểm chưa thực sự chú ý đến khu vực ĐBSCL, khiến quá trình thương mại hóa gặp nhiều trở ngại. Dự án “S2M – Da từ vỏ xoài” hiện cần khoảng 7 tỉ đồng để đầu tư nhà xưởng, máy móc và kiểm chứng quy trình ở quy mô công nghiệp. Không chỉ thiếu vốn, bài toán xây dựng hệ thống phân phối ổn định và khả năng duy trì tệp khách hàng quay lại cũng là thách thức thường gặp của những sản phẩm hướng đến tiêu dùng xanh.
Các mô hình dựa trên phụ phẩm thường yêu cầu thiết bị chuyên dụng, kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt và quy trình sản xuất đồng bộ, nghĩa là chi phí ban đầu cao hơn so với mức kỳ vọng của nhiều nhóm startup trẻ.
Hướng đi đúng nhưng cần hệ sinh thái hỗ trợ mạnh hơn
Ông Hà Vũ Sơn, Giám đốc Sở Công Thương TP Cần Thơ, đánh giá mô hình khai thác phụ phẩm nông nghiệp phù hợp hoàn toàn với chiến lược phát triển kinh tế tuần hoàn của khu vực. Việc biến phụ phẩm thành sản phẩm có giá trị gia tăng giúp giải quyết đồng thời hai vấn đề lớn: giảm áp lực môi trường và tạo ra ngành nghề mới cho người trẻ.
Tuy nhiên, để các mô hình này thật sự bứt phá, cần giải quyết những nút thắt về vốn, công nghệ và logistics. Bên cạnh đó, sự tham gia của các quỹ đầu tư, tổ chức tín dụng và doanh nghiệp chế biến sâu đóng vai trò quyết định để đưa sản phẩm từ quy mô phòng thí nghiệm ra thị trường quốc tế.
Khởi nghiệp từ “rác” nông nghiệp đang chứng minh rằng sáng tạo không chỉ đến từ công nghệ hiện đại mà còn xuất phát từ khả năng nhìn thấy giá trị trong những vật liệu bị bỏ quên. Với một hệ sinh thái hỗ trợ đầy đủ, ĐBSCL hoàn toàn có thể trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo về kinh tế tuần hoàn của Việt Nam trong những năm tới.